«Στης ανατολής τα μέρη μια φορά κι έναν καιρό»

Εικόνες από τις εκλογές στην Τουρκία

Βαγγέλης Κεχριώτης

Εννιά μήνες έχουν περάσει από πέρσι τον Οκτώβρη όταν, σε μια συζήτηση, μια από τους δύο ηγέτες του ώς τότε πιο δυνατού αριστερού κόμματος στην Τουρκία, Ö.D.P. (Κόμμα Ελευθερίας και Αλληλεγγύης), μου είχε πει με ειρωνικό ύφος πως οι αριστεροί στο H.D.P. ήταν απλώς μια γαρνιτούρα στους Κούρδους. Το κόμμα της μαζί με άλλα αριστερά κόμματα είχαν δημιουργήσει μια πλατφόρμα με το όνομα «Ενωμένο Κίνημα του Ιούνη» (Birleşik Haziran Hareketi) με στόχο να συνασπίσουν την Αριστερά και να δώσουν τη δυνατότητα σε πολλούς που ήταν πολιτικά άστεγοι να στηρίξουν έναν πόλο εναλλακτικό που ενδεχομένως θα έπαιρνε ένα αξιοπρεπές ποσοστό, πολύ βέβαια κάτω από το εκλογικό όριο του 10%. Το ίδιο αυτό κόμμα για τις προεδρικές εκλογές του περασμένου Αυγούστου είχε βγάλει μια αμήχανη ανακοίνωση καλώντας τους οπαδούς του να μην ψηφίσουν κανέναν από τους υποψηφίους. Όταν τότε το ανερχόμενο αστέρι του κουρδικού κινήματος, ο ένας από τους δύο ηγέτες του H.D.P., ο Σελαχαττίν Ντεμιρτάς (Selahattin Demirtaş) άγγιξε το 10% των ψήφων και έδωσε ελπίδα όχι μόνο στους Κούρδους αλλά και σε όλους όσοι αγωνίζονται για δημοκρατικές ελευθερίες σε δύσκολες συνθήκες στην Τουρκία σήμερα, πολλές αριστερές ηγεσίες βρέθηκαν σε ακόμη μεγαλύτερη αμηχανία. Η διαβεβαίωση της συνομιλήτριάς μου πως είχε παρεξηγηθεί η ανακοίνωσή τους για μποϊκοτάζ ήταν μία ισχυρή ένδειξη.

Εννιά μήνες αργότερα, αυτό που κυοφορήθηκε στο μεταξύ οδήγησε στη μεγάλη εκλογική νίκη του κουρδικού κόμματος και στην είσοδό του στη Βουλή ως τρίτη δύναμη με 81 βουλευτές. Το «Ενωμένο Κίνημα του Ιούνη» ξεθώριασε και οι φίλοι μου στο Ö.D.P., συμμετέχοντας αυτή τη φορά σε ένα νέο κίνημα με το τίτλο «Μετά το 10%» (Ondan Sonra), έφτασαν να κάνουν αφισοκόλληση για το H.D.P.

Βέβαια, αυτός δεν είναι ο μοναδικός λόγος για την εκλογική επιτυχία του H.D.P. Μεγάλο ρόλο έπαιξε και η προσωπικότητα του νεαρού Κούρδου ηγέτη. Βγαλμένος μέσα από το κίνημα αντίστασης με τον μεγαλύτερο αδελφό του να έχει περάσει χρόνια στις φυλακές στο Ντιγιαρμπακίρ και τώρα να πολεμάει στο Ιράκ εναντίον των δυνάμεων του χαλιφάτου, όταν είχε αναδειχθεί για πρώτη φορά στην ηγεσία τού τότε κουρδικού κόμματος, στα μέσα της προηγούμενης δεκαετίας, τον έστειλαν να κάνει επειγόντως το στρατιωτικό του στη χωροφυλακή. Τα χρόνια πέρασαν και ο άνθρωπος αυτός επανήλθε στη θέση που του ανήκει αδιαμφισβήτητα και όχι μόνο γιατί είναι νέος και ωραίος (τον έχουν παρομοιάσει με τον Τσίπρα αλλά και τον Ομπάμα), αλλά κυρίως γιατί σε σχέση με τους παλιότερους Κούρδους ηγέτες χρησιμοποιεί μια γλώσσα μετριοπαθή, καθημερινή, ικανή να αγγίξει όχι μόνο τον Κούρδο αλλά και τον εθνοτικά Τούρκο πολίτη. Το ενδιαφέρον είναι πως, αντίθετα με ό,τι συνέβαινε στο παρελθόν, όλα τα κόμματα της αντιπολίτευσης στήριξαν τις προεκλογικές τους εξαγγελίες κατά βάση σε κοινωνικοοικονομικά ζητήματα και βέβαια το πολιτειακό, αποφεύγοντας αναφορές σε θέματα εθνοτικών ταυτοτήτων ή στη θρησκεία. Αυτό ήταν και το μεγάλο στοίχημα για το κουρδικό κόμμα μετά τις περσινές προεδρικές εκλογές. Ο λόγος που υιοθέτησε δεν τονίζει πια την καταπίεση των Κούρδων και δεν προβάλλει ως μοναδικό αίτημά του την αποκατάσταση των αδικιών εις βάρος τους, αλλά την ανάγκη για τον εκδημοκρατισμό της τουρκικής κοινωνίας συνολικά είτε πρόκειται για ζητήματα που αφορούν τις μειοψηφίες είτε την πλειοψηφία. Με άλλα λόγια, έκανε στροφή από μια εθνοτική πολιτική σε μια κοινωνική. Αυτή η μεταστροφή έχει χαρακτηριστεί ως ο «εκτουρκισμός της κουρδικής πολιτικής» και αποτυπώθηκε ξεκάθαρα στις εκλογές.

Όπως έδειξαν τα στατιστικά στοιχεία, αυτό που έκρινε το αποτέλεσμα και εξασφάλισε την είσοδό του στη Βουλή δεν ήταν τόσο η μεγάλη επιτυχία στις νοτιοανατολικές επαρχίες, όσο οι ψήφοι που πήρε το κόμμα στη Δύση. Δικαιώνοντας μάλιστα αυτούς που χαρακτηρίζουν την Ιστανμπούλ ως την πόλη με τον μεγαλύτερο κουρδικό πληθυσμό στον κόσμο, το H.D.P. αναδείχτηκε εκεί τρίτο κόμμα με ένα εκατομμύριο ψήφους. Αύξησε το ποσοστό του επίσης στη Σμύρνη, στην Αττάλεια, μέχρι και στην Άγκυρα έβγαλε έναν βουλευτή. Βέβαια, υπάρχει και άλλος λόγος για όλα αυτά, που είναι η ξεκάθαρη στήριξη που έλαβε από στελέχη του C.H.P. (Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα) το οποίο με αυτό τον τρόπο κατάφερε με την είσοδο του H.D.P. στη Βουλή να ανακόψει τον δρόμο του Ερντογάν προς μια κοινοβουλευτική πλειοψηφία, που θα του επέτρεπε να αλλάξει το πολίτευμα από προεδρευόμενη κοινοβουλευτική δημοκρατία σε προεδρική. Σε πολλές περιπτώσεις, κι ενώ δεν έλειψε η βία εναντίον του κουρδικού κόμματος, οι βομβιστικές επιθέσεις στα γραφεία τους στα Άδανα και στη Μερσίνα, λιντσάρισμα στο Ερζερούμ, κυριολεκτικά σφαγή στην τελευταία ομιλία του Ντεμιρτάς στο Ντιγιαρμπακίρ, οι οπαδοί του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος δεν έκρυβαν τη συμπάθειά τους για τους εκπροσώπους των Κούρδων ακόμα και στις πλατείες. Κάποιοι από αυτούς μάλιστα τους ψήφισαν ή καλούσαν τον κόσμο να τους ψηφίσει. Εξού και τα χαμηλότερα σε σχέση με τις προηγούμενες εκλογές ποσοστά του C.H.P. Αυτή η συμπάθεια εξάλλου δεν είναι άσχετη με το «πνεύμα του Γκεζί» που είχε συγκλονίσει την Τουρκία πριν από δύο χρόνια ακριβώς και που βρήκε την εκλογική του έκφραση σε αυτή την επιτυχία.

Φυσικά οι περισσότερες ψήφοι που προστέθηκαν στις εκλογές αυτές ανήκουν και πάλι σε Κούρδους. Αυτούς τους Κούρδους που σε Ανατολή και Δύση είτε επειδή είναι πιστοί μουσουλμάνοι είτε επειδή τρομοκρατούνταν από τη βία του P.K.K. είτε και τα δύο, ψήφιζαν παραδοσιακά το A.K.P. Στη μεταστροφή αυτή έπαιξαν ρόλο δύο παράγοντες.

Ο ένας είναι τα τραγικά λάθη του A.K.P. που παρά το ότι έχει δώσει πολλά δικαιώματα στους Κούρδους και ξεκίνησε και τη διαδικασία ειρήνευσης, έχασε την εμπιστοσύνη τους σε τρεις κρίσιμες χρονικές στιγμές: τη σφαγή στο Ρομπόσκι πριν από τρία χρόνια όταν ο Ερντογάν κάλυψε τις ένοπλες δυνάμεις που σκότωσαν 34 αθώους ανθρώπους, την αμφίθυμη στάση που κράτησε η κυβέρνηση κατά την πολιορκία του Κομπάνι πέρσι, όταν όλος ο κόσμος περίμενε να κάνει κάτι να βοηθήσει, αλλά ο Ερντογάν σχεδόν ευαγγελιζόταν την πτώση της πόλης, και όταν στη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας, παραβιάζοντας κάθε έννοια πολιτειακής νομιμότητας, ο Τούρκος πρόεδρος αλλά και όλος ο μηχανισμός του A.K.P. κινητοποιήθηκε με έναν και μοναδικό στόχο, να κρατήσει το H.D.P. κάτω από το εκλογικό όριο. Τελικά, πολλοί πιστεύουν ότι η χυδαία αυτή εκστρατεία ενός κόμματος που επιστρατεύει τις κρατικές δομές και τον προϋπολογισμό, καθώς και το μεγαλύτερο μέρος των Μ.Μ.Ε. τα οποία ελέγχει απολύτως, είχε ακριβώς το αντίθετο αποτέλεσμα από αυτό που επιδίωκε. Λένε πολλοί πως χωρίς τον Ερντογάν, το H.D.P. δεν θα τα είχε καταφέρει.

Ο άλλος λόγος είναι η στρατηγική επιλογή των Κούρδων να συμφιλιώσουν την αριστερή κουλτούρα του κινήματός τους με τη θρησκεία. Στις επίμονες κραυγές του Ερντογάν ότι «εγώ δεν μιλάω με ζωροάστρες» υπονοώντας ότι οι Κούρδοι αγωνιστές είναι άθεοι, ο Ντεμιρτάς απάντησε πως όλη η οικογένειά του είναι πιστοί μουσουλμάνοι, η δε αδερφή του φοράει μαντίλα. Ακόμη και σε πιο θεωρητικό επίπεδο, υποστήριξε ότι ήταν λάθος της Αριστεράς να απαρνηθεί τη θρησκεία και να την αφήσει στο μονοπώλιο των ισλαμιστών. Ταυτόχρονα, ωστόσο, η μεγάλη ευαισθησία που έχει δείξει το κόμμα αυτό στο ζήτημα της ισότητας των δύο φύλων και της εκπροσώπησης εθνοτικών και κοινωνικών μειονοτήτων (π.χ. οι ομοφυλόφιλοι) οδήγησε στην είσοδο στη Βουλή 31 γυναικών και 3 Αρμενίων, μεταξύ των οποίων μια γυναίκα (για πρώτη φορά μια Αρμένισσα γίνεται βουλευτίνα στα 150 χρόνια κοινοβουλευτικού βίου στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και στην Τουρκία). Εξάλλου, επειδή το συμβολικό είναι και πραγματικό, η εικόνα του Ντεμιρτάς να χαιρετάει τα πλήθη δίπλα στη γυναίκα του δημιούργησε αίσθηση σε σχέση με την εικόνα των δύο ηγετών του A.K.P. που χαιρετούσαν τα πλήθη έχοντας τις γυναίκες τους ακριβώς πίσω τους. Ωστόσο, είναι καλό να σημειώσει κανείς πως ενώ υπάρχει και δεύτερος αρχηγός του κόμματος, μια γυναίκα, η Φιγκέν Γιουκσεντάγ (Figen Yüksekdağ), αυτή πολύ λίγο προβλήθηκε από τα Μ.Μ.Ε. Όλα τα φώτα ήταν πάνω στον Ντεμιρτάς επιβεβαιώνοντας την ηγεμονία του ανδρικού φύλου στην κεντρική πολιτική.

Βέβαια, τον ρόλο τους παίζουν και οι συμπτώσεις. Ενώ ο Ντεμιρτάς είναι μεσοαστικής καταγωγής, φέρει ένα ευγενές όνομα. Ο Σελαχαττίν Εγιουμπί (Selahattin Eyyubi) ήταν ο μεγάλος αυτός ηγέτης του αραβικού στρατού, που κατά τη διάρκεια της Γ’ Σταυροφορίας, ανακατέλαβε την Ιερουσαλήμ από τον Ριχάρδο τον Λεοντόκαρδο, γνωστό για τα τρομακτικά εγκλήματά του εις βάρος των μουσουλμάνων, και δεν επέτρεψε να γίνουν αντίποινα, εξασφαλίζοντας έτσι την ειρήνη μεταξύ όλων των θρησκειών στους Αγίους Τόπους. Ο άνθρωπος αυτός ήταν Κούρδος την καταγωγή. Μόλις πριν από λίγους μήνες στο αεροδρόμιο που εγκαινιάστηκε στην πολύπαθη συνοριακή κουρδική πόλη Χακιάρι, δόθηκε το όνομά του και αυτό προκάλεσε αίσθημα χαράς και περηφάνιας μεταξύ των Κούρδων. Βέβαια, επειδή ο πρόεδρος Ερντογάν αγαπάει τις ιστορικές αναφορές και επειδή δεν υπάρχει διαφορά στη χρήση και τη κατάχρηση της ιστορίας στην πολιτική, σε έναν από τους λόγους του θυμήθηκε την Ιερουσαλήμ και την ανάγκη να αποκατασταθεί η μουσουλμανική εξουσία εκεί, η μόνη η οποία είχε εξασφαλίσει ειρήνη μεταξύ των θρησκειών. Η απάντηση του νέου Σελαχαττίν δεν άργησε να έρθει: «Ο Εγιουμπί προστάτευσε τα δικαιώματα όλων των λαών αν και ήταν Κούρδος. Αν ζούσε σήμερα, θα ψήφιζε H.D.P.».

Η είσοδος του H.D.P. στη Βουλή, πέρα από τα μικροπολιτικά παιχνίδια, σημαίνει την ευρύτερη δυνατή εκπροσώπηση όλων των πολιτικών χώρων. Το πιο σημαντικό όμως είναι πως ανοίγει τον δρόμο για την εκτόνωση της έντασης την οποία προκαλούσε ο αποκλεισμός επί δεκαετίες των Κούρδων από τον πολιτικό βίο. Η ελπίδα για ισοπολιτεία και η αποφασιστικότητα του κουρδικού κινήματος να εγκαταλείψει τον ένοπλο αγώνα και να προωθήσει με κάθε μέσο την ειρηνική διαπραγμάτευση, παρά τις προκλήσεις και τη βία που υφίσταται, αποτελεί τη μεγαλύτερη ελπίδα για το μέλλον αυτής της χώρας. Μπορεί στης Ανατολής τα μέρη ο πρίγκιπας Κεμάλ να μην κατόρθωσε να τα βάλει με τους «αρχόντους», αλλά ο πρίγκιπας Σελαχαττίν μπορεί να αποδείξει ότι ο «κόσμος δεν προχωρά μονάχα με φωτιά και με μαχαίρι».