Ο ναός του Αγίου Πολύευκτου βρισκόταν πάνω στην κεντρική λεωφόρο της βυζαντινής Πόλης τη Μέση πηγαίνοντας από το φόρο του Ταύρου στην εκκλησία των Αγίων Αποστόλων. Βρισκόταν στην περιοχή Κωνσταντιαναί ή Θεοδοσιαναί. Ήταν η πιο μεγάλη βασιλική της Πόλης μετά την Αγία Σοφία την οποία συναγωνιζόταν εκτός από το μέγεθος σε ομορφιά και πλούτο.
Χτίστηκε, σε περιοχή που ήταν οικογενειακή περιουσία της ανηψιάς του αυτοκράτορα Βαλεντιανού Γ΄της Ανίκιας Ιουλιάνας, στα χρόνια 524-527. Κομμάτια του ναού έχουν σωθεί σκόρπια πολλά, όμως δεν υπάρχουν οριστικά δεδομένα για την αναπαράσταση του κτίσματος.
>> Διαβάστε Ακόμα: Μάθετε πως μπορείτε να διεκδικήσετε την περιουσία σας στην Kωνσταντινουπόλη
Είναι βέβαιο όμως ότι επρόκειτο για ένα εντυπωσικό και μεγαλοπρεπές κτίσμα το οποίο είχε κρύπτη, atrium στη μέση του κτιρίου με διαστάσεις 26Χ52 μ., μια μεγαλοπρεπή είσοδο, στα βόρεια υπήρχε ένα μικρό κτίσμα με αψίδα που ήταν το βαφτιστήριο, ένας κεντρικός χώρος με διαστάσεις 52χ 58 μ. Στη μέση σκεπαζόταν από ένα μεγάλο τρούλλο. Η εκκλησία ήταν χτισμένη και σε επίπεδα.
Από τις ιστορικές πληροφορίες και τα ευρήματα βγαίνει το συμπέρασμα ότι ο διάκοσμος της εκκλησίας ήταν πολύ πλούσιος: μάρμαρα μεγάλου πάχους στο δάπεδο, μωσαϊκά και ψηφιδωτά στους τοίχους υψηλής ποιότητας και τεχνικής.
Το πότε ακριβώς άρχισε η παρακμή του κτίσματος δεν είναι βέβαιο. Πάντως τον 7ο αι. οι κουμπελίδικες κρύπτες που υπήρχαν γεμίστηκαν με μπάζα. Την εποχή της εικονομαχίας τα ψηφιδωτά με φιγούρες απομακρύνθηκαν.
Η εκκλησία ως το πρώτο μισό του 10ου αι. χρησιμοποιείται. Τέλη του 10ου αι. αρχές του 11ουαι. εν μέρει αποσαρθρώθηκε ίσως και του σεισμού στα 1010 που γκρέμισε και τις διπλανές εκκλησίες των Αγίων Πάντων και των Τεσσαράκοντα Μαρτύρων. Από τις αρχές του 12ου αι. το atrium λεηλατείται και μετά χρησιμοποιείται ως χώρος ταφής. Κατά τον 13ο αι. η εκκλησία προστατεύεται καλύτερα αλλά λίγο μετά κατά την λατινική περίοδο η εκκλησία λεηλατείται εντελώς. Πάρα πολλά κομμάτια του κτιρίου μεταφέρονται στη Βενετία και χρησιμοποιούνται στην εκκλησία του Αγίου Μάρκου.
Κάποια άλλα κομμάτια χρησιμοποιήθηκαν σε άλλα κτίσματα εντός της Πόλης. Τα λείψανα πάντως των Αγίων που βρισκόταν στο ναό σύμφωνα με μαρτυρίες Ρώσων προσκυνητών του 14ου αι. μεταφέρθηκαν σε ένα διπλανό παρεκκλήσι στην εκκλησία των Αποστόλων.
Μετά την άλωση της Πόλης το 1453 στα βορειοδυτικά των ερειπίων της εκκλησίας το 1474-75 χτίστηκε ένα μικρό κτίσμα το Mimar Ustad Ayas Mescidi, το 1489 χτίστηκε το Karagoz Mescidi και στα τέλη του 15ου αι.(περίπου 1493-94) χτίστηκε στην περιοχή, που πλέον ήταν πυκνοκατοικημένη, το Ibrahim Pasa Hamam από τον Σατραζάμη Candarli Ibrahim Pasa. Και στα δύο κτίρια και ιδιαίτερα στα θεμέλια του χαμάμ χρησιμοποιήθηκαν κομμάτια από την εκκλησία.
Στους κατοπινούς αιώνες η περιοχή κάηκε και ξανακάηκε με αποτέλεσμα να χτίζονται κατασκευές πάνω σε άλλες παλαιότερες. Το 1943 με την κατασκευή της Ataturk bulvari το Karagoz mescidi και το Ibrahim Pasa hamami που ήταν σε ερειπιώδη κατάσταση γκρεμίστηκαν. Το 1958 βρέθηκαν ίχνη του Mimar Ayas mescidi. Ήδη από το 1912 σε ανασκαφικές εργασίες είχαν βρεθεί αξιόλογα ευρήματα του ναού.
Σε εργασίες κατασκευής οδού το 1960 βρέθηκαν κομμάτια του πλούσιου κτίσματος. Οι εργασίες συνεχίστηκαν, ανασκαφές πλέον, τα χρόνια 1964-68 και αποκαλύφθηκαν πολλά μέρη του κτίσματος.
Σήμερα μπορεί κανείς να δει τα ερείπια του ναού στο πάρκο που βρίσκεται στα αριστερά ανεβαίνοντας την Ataturk Bulvari από το Aksaray στο Υδραγωγείο του Ουάλεντος.
Πηγή: eistinpolin
