Από την Παλιά στην Νέα Αλικαρνασσό με κειμήλια της Μικράς Ασίας – Συλλογή Ι

---

 

---

Μοναδικά κειμήλια ανεκτίμητης αξίας απ’την Μ.Ασία στην Κρήτη

 

Γράφει ο Ανδρέας Τσεπαπαδάκης, Διπλ. Ηλεκτρονικός Μηχ.– Εκπαιδευτικός

Όλοι οι πρόσφυγες της Μικράς Ασίας μπορεί να μην κατάφεραν να μεταφέρουν όλα τα υπάρχοντα τους λόγο του τρόπου ή των συνθηκών που έφυγαν από εκεί. Κατάφεραν όμως και διέσωσαν μεταφέροντας αρκετά πράγματα πρώτης ανάγκης στην Ελλάδα.

Οι Πετρουμιανοί ή Αλικαρνασσώτες που ήλθαν στην Κρήτη έφεραν και αυτοί την πολιτισμική τους ταυτότητα. Αυτά που έφεραν ήταν κυρίως πράγματα πρώτης ανάγκης και με αυτά εξόπλισαν ή στόλισαν τα νέα σπιτικά τους στο οικισμό της Νέας Αλικαρνασσού Ηρακλείου Κρήτης. Σαν πρώτο μέρος αυτού του άρθρου θα δούμε κυρίως πράγματα με πλέξη, κέντημα και ραπτών ρούχων.

Οι τεχνίτες και οι τεχνίτριες δεν ξέχασαν αυτά που έφτιαχναν στο Πετρούμι και μόλις κατάφεραν να στεριώσουν σε κάποιο σπίτι στο συνοικισμό της Νέας Αλικαρνασσού άρχισαν να βγάζουν ότι είχαν για να στολίσουν τα νέα σπίτια τους ή έραβαν, κένταγαν, έπλεκαν, ύφαιναν τα νέα τους απαραίτητα στολίδια όπως τζεβρέδες, σεμεδάκια, δαντέλες, μποξάδες κλπ.

Όλα τα παρακάτω εκθέματα είναι από διάφορες οικογένειες που κατάφεραν στο πέρασμα των 90 και πλέον χρόνων να έχουν διασώσει κάποιο κειμήλιο κρατώντας από τους γονείς ή τις γιαγιάδες/παππούδες τους. Όλες αυτές οι οικογένειες είχαν μεγάλη αγάπη προς κάθε τι που είχε μεταφερθεί από Μικρά Ασία. Μερικά από τα εκθέματα είναι σε εξαιρετική πολύ καλή κατάσταση παρότι πλησιάζουν την εκατονταετία είναι απορίας άξιο πως διατηρήθηκαν τόσο καλά, μάλλον η αγάπη για την αλησμόνητη πατρίδα έκανε την φροντίδα πολύ μεγαλύτερη αλλά και η ποιότητα των υλικών κατασκευής και η κατασκευή ήταν βασικά στοιχεία που συνέβαλαν στην διατήρηση τους σχεδόν σε άριστη κατάσταση.

Ας κοιτάξουμε στο πρώτο μέρος αυτού του ταξιδιού στις μνήμες ότι είχε σχέση με ύφασμα, κέντημα και ύφανση.

Μποξάς

Πολύχρωμος Μποξάς στον οποίον έβαζαν μέσα τα απαραίτητα κυρίως πράγματα τους ξεκινώντας για την προσφυγιά. Έχει φτιαχτεί από μικρά κομμάτια υφάσματος (περισσεύματα) που με πολύ τέχνη και αγάπη δημιούργησαν στην Μικρά Ασία αξιοποιώντας το οποιοδήποτε υλικό είχαν στην διάθεση τους. Χρησίμευε και για άλλες δουλείες εκτός της μεταφοράς πραγμάτων όπως τραπεζομάντηλο για να καθίσουν να φάνε στην φάση της μετακίνησης τους.

Επίσης σε γιορτές ή βαφτίσια ή γάμους μεταφέρουν τα απαραίτητα πράγματα στην εκκλησία ή στα σπίτια των νεόνυμφων σκεπάζοντας τα κοφίνια των πραγμάτων με πανέμορφους μποξάδες περίτεχνα φτιαγμένους.

Είχαν πολλούς και διάφορους μποξάδες ανάλογα των περιστάσεων χρήσης. Σε αυτό τον τύπο φαίνεται ότι η πλεκτική και υφαντική ήταν απασχολήσεις στην καθημερινότητα πολλών γυναικών στην Μικρά Ασία και αυτό μεταφέρθηκε στην Κρήτη. Αυτό φάνηκε στην Νέα Αλικαρνασσό διότι μόλις μπόρεσαν πολλές γυναίκες ασχολήθηκαν επαγγελματικά με την πλεκτική (δαντέλες) και υφαντική αγοράζοντας ένα αργαλειό ενώ άλλες και περισσότερα.

Τραπεζομάντηλο βαμβακερό με δαντέλα

Αυτό το βαμβακερό κομμάτι πιθανά να ήταν τραπεζομάντηλο διότι εκτός της δαντέλας στην μέση υπήρχε και γύρω – γύρω, όπως μου είπαν, άλλη αντίστοιχη δαντέλα ή οποία για κάποιο λόγο καταστράφηκε και δεν αντικαταστάθηκε ποτέ. Μετά από αυτό το γεγονός άλλαξε χρήση και έγινε σκέπασμα (σαν μποξάς), πραγμάτων και σκέπασμα για παιδάκι σε καροτσάκι αυτή ήταν και η τελευταία χρήση του.

Θα επιμείνω και εδώ ότι η ποιότητα του βαμβακερού είναι εξαιρετική και η δαντέλα απλή μεν αλλά ποιοτικά πολύ καλή και ανθεκτική σε σχέση με την γύρω – γύρω που χάλασε από την χρήση. Από τα λίγα είδη που είχαν φθορά μεγάλη στο χρόνο χρήσης τους και μόνο η δαντέλα όχι το βαμβακερό κομμάτι ύφασμα, που είναι σε πολύ καλή κατάσταση.

Θα επισημάνω ότι είναι ανάγκη δημιουργίας ενός Μουσείου Μικρασιάτικης Ιστορίας που θα αξιοποίηση, θα διαφυλάξει και θα αναδείξει όλα αυτά τα κειμήλια και πολλά άλλα που χάνουν την γνώση τους οι νεώτεροι, χάνεται ένα μεγάλο κομμάτι πολιτιστικής κληρονομιάς, χάνονται οι μνήμες κάτι που δεν αξίζει να συμβεί.

 

Τζεβρέδες ή Τσεβρέδες Μεταξωτοί

Το σχέδιο στο τζεβρέ ήταν μια τεχνοτροπία που δυστυχώς με την πάροδο των χρόνων από την Μικρά Ασία στην Κρήτη χάθηκε. Τα σχήματα ήταν μηνύματα το πιθανότερο με ευχές ή άλλες εκφράσεις χαράς, ελπίδας κλπ. από τους αρχαίους χρόνους. Τα σχήματα με μηνύματα που διατηρήθηκαν στους αιώνες στην Μικρά Ασία, κάτι που στην Κρήτη και στην Ελλάδα δυστυχώς δεν διατηρήθηκαν και το κυριότερο δεν συνεχίστηκαν στις επόμενες γενιές για λόγους που δεν μπορώ να κατανοήσω.

Οι παλαιότεροι δεν τα πέρασαν στους νεώτερους ή τα πέρασαν αλλά οι νεώτεροι τα ξέχασαν διότι η βιομηχανοποίηση όλων των πραγμάτων τους απομάκρυνε από τα χειροποίητα. Επίσης όσοι έκανα χειροποίητα μάλλον αδιαφόρησαν για τα μηνύματα και τις αρχαίες γραφές πάνω στα υφάσματα μια και στην Κρήτη δεν υπήρχαν τότε όταν ήλθαν.

Με τους μεταξωτούς τζεβρέδες στόλιζαν στο σπίτι τα διάφορα έπιπλα, κορνίζες ή καθρέπτες στις γιορτές και τις σκόλες. Τα επίσημα στολίσματα ήταν για τα ευχάριστα γεγονότα όπως αρραβώνες, γάμους, βαφτίσια, ονομαστικές εορτές και στις μεγάλες εορτές. Πάλι εκπλήσσουν τα σχέδια και η ποιότητα όλης της σύνθεσης αλλά και η φινέτσα.

Σεμέν Δαντέλας

Τα σεμέν δαντέλας είχαν σχέδια που τα περισσότερα τα έφεραν από την Μικρά Ασία ήταν διαφορετικά από τα Κρητικά που υπήρχαν. Η χρήση τους ήταν να στολιστούν μικρά τραπεζάκια, το σερβάνι (σιφονιέρα). Πολλά βέβαια ήταν τόσο καλαίσθητα που το μάτι δεν χόρταινε να τα βλέπει. Εντυπωσίαζαν τα σχέδια που ήταν ανεπανάληπτα και μοναδικά.

Τα δαντελωτά σεμέν ήταν μια δημιουργική απασχόληση των γυναικών που μεταφέρθηκε από την Μικρά Ασία και συνεχίζεται και μέχρι σήμερα από πολλές γυναίκες στην Νέα Αλικαρνασσό, υπάρχουν και αρκετές νεώτερες που γνωρίζουν να κάνουν δαντέλες πλεκτές.

Πιστεύω ότι αξίζει να διατηρηθεί η πλέξη της δαντέλας αλλά και άλλες δραστηριότητες ακόμη και αν η βιομηχανοποίηση πολλών από αυτών τους αποκαρδιώνει την προσπάθεια, αξίζει για τις ίδιες της σημερινές γυναίκες αλλά και για την Μικρασιάτικη παράδοση. Να γιατί το Μουσείο Μικρασιάτικης Ιστορίας θα βοηθούσε στην διατήρηση της παράδοσης, διότι βλέποντας το κάτι συνεχώς δεν το ξεχνάς εύκολα.

Βλέποντας όλα αυτά τα κειμήλια δημιουργείται μια τέτοια συναισθηματική φόρτιση κάνοντας μας να πιστεύουμε ακράδαντα ότι δεν είναι δυνατόν να χαθούν ποτέ τέτοια όμορφα και μεγάλης πολιτιστικής αξίας πράγματα. Βέβαια είναι απορίας άξιο πως είναι δυνατόν τόσο χρόνια να μην έχουν συγκεντρωθεί σε ένα μουσείο Μικρασιατικής Ιστορίας στην Νέα Αλικαρνασσό. Γνωρίζω πολύ καλά ότι υπάρχει απόφαση δημοτικού συμβουλίου από το 1995 για ίδρυση μουσείου Μικρασιάτικης Ιστορίας. Όπως είναι γνωστό μετά από 20 χρόνια ακόμη δεν έχει υλοποιηθεί αυτή η απόφαση, το ερώτημα είναι γιατί; Ίσως γιατί δεν το πίστεψαν όσο αρκούσε για να το υλοποιήσουν κάποιοι που μπορούσαν ή δεν είχαν όραμα την διατήρηση της ιστορίας και της πολιτιστικής κληρονομιάς; Για να μην αδικήσουμε κανένα υπήρξαν κάποια δείγματα ιστορικής διατήρησης και αναφοράς αλλά πολύ μικρά και μεμονωμένα. Το μουσείο όμως δεν υπήρξε ποτέ παρότι υπήρχε η απόφαση. Η απόφαση αυτή βγήκε μετά από μεγάλη προσπάθεια του γράφοντος και ενώ είχε το όραμα δεν είχε δυστυχώς την εξουσία για την υλοποίηση του. Όσες φορές βρέθηκε χώρος από τον γράφοντα άδραξαν την ευκαιρία οι δημοτικές αρχές να κάνουν άλλες χρήσεις στα εγκαταλειμμένα κτήρια αναγκαίες μεν αλλά ποτέ δεν έβαζαν στόχο την εύρεση κτηρίου για το Μουσείο Μικρασιάτικης Ιστορίας.

Είναι πιστεύω επιταγή από αυτά που είδα στην περιήγηση μου για να φωτογραφήσω και να καταγράψω τη ιστορία των κειμηλίων να βρεθεί άμεσα ο χώρος στην Νέα Αλικαρνασσό. Θα πρότεινα ήδη το κτήριο που κτίζεται στη οδό Ικάρου όπου ήταν τα παλιό γραφείο της κοινότητας και ο Πολιτιστικός Σύλλογος «Αρτεμισία». Είναι κρίμα τόσοι «θησαυροί» να υπάρχει φόβος να χαθούν ή να καταστραφούν στο πέρασμα του χρόνου. Είναι η μεγάλη ευκαιρία της Μικρασιάτικης Ιστορίας και πολιτισμού να στεγάσουν οι δημοτικοί άρχοντες Ηρακλείου αυτούς τους «θησαυρούς» πριν είναι αργά στον Ιστορικό πλέον Δήμο Νέας Αλικαρνασσού όπως λέγεται και έγινε βάσει του σχεδίου Καποδίστρια.

Κλείνοντας μπορούμε να πούμε ότι τα κειμήλια στην Νέα Αλικαρνασσό υπάρχουν και περιμένουν μια θέση στο Μουσείο Μικρασιατικής Ιστορίας να το κοσμήσουν για να μην χαθούν οι τελευταίες μνήμες όπως χάθηκαν πάρα πολλές προφορικές ιστορίες και μνήμες που άξιζε να κρατηθούν και χάθηκαν για πάντα. Αξίζουν όλα αυτά τα κειμήλια μια δεύτερη ευκαιρία ζωής για να θυμίζουν στους παλαιότερους και στους νεώτερους ότι οι παππούδες τους και οι γιαγιάδες τους έφεραν και πολιτισμό μέσα στην τόση δυστυχία που είχαν την ατυχία να βιώσουν. Αξίζουν να χαθούν ;

Είναι ευχή όλων πιστεύω και θα βοηθήσουν όλοι οι Αλικαρνασσώτες με τα κειμήλια που διαθέτουν να εμπλουτιστεί και να λειτουργήσει σαν πηγή έμπνευσης αλλά και μνήμης το Μουσείο Μικρασιάτικης Ιστορίας. Η πρόταση δόθηκε στους πολιτικούς άρχοντες του Ηρακλείου ελπίζουμε και ευελπιστούμε να το προσπαθήσουν συνειδητά και ειλικρινά και το όραμα να γίνει πραγματικότητα.